โปรแทกอรัส (Protagoras พ.ศ.63-133)

ประวัติ โปรแทกอรัสเกิดที่เมืองอับเดรา อันเป็นถิ่นกำเนิดของเดมอคริตุส โปรแทกอรัสบำเพ็ญตนเป็นโซฟิสต์ผู้ท่องเที่ยวสอนศิลปวิทยาการไปตามสถานที่ ต่างๆ โปรแทกอรัสเขียนหนังสือเรือง “ว่าด้วยเทพเจ้า (On the Gods)” หนังสือนี้ขึ้นต้นด้วยประโยคว่า “เมื่อพูดถึงเทพเจ้าแล้ว ข้าพเจ้าไม่อาจยืนยันว่าเทพเจ้ามีจริงหรือไม ” คำพูดนี้ทำให้ชางเอเธนส์ไม่พอใจโปรแทกอรัสลบหลู่เทพเจ้า หนังสือนี้ถูกเผา โปรแทกอรัสหนีออกจากกรุงเอเธนส์ไปเกาะซิซิลี แต่ได้จมน้ำตายระหว่าทาง

ปรัชญาชองโปรแทกอรัส
ปรัชญาของโปรแทกอรัสจัดอยู่ในประเภทญาณวิทยาหรือทฤษฎีความรู้ ทฤษฎีความรู้ของโปรแทกอรัสเกิดจากความสงสัยว่า ทำไมนักปรัชญาในสมัยของท่านจึงให้คำตอบเรืองปฐมธาตุของโลกไม่ตรงกัน เมื่อมีความเห็นแตกต่างกันเข่นนี้ ไม่มีใครรู้ว่าใครถูกใครผิด โปรแทกอรัส จึงกล่าวว่า “มนุษย์เป็นเครื่องวัดสรรพสิ่ง” อะไรจริงหรือเท็จขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแต่ละคน ไม่มีมาตรการตัดสินความจริงอื่นใดนอกไปจากแต่ละคน ความจริงสำหรับโปรแทกอรัสจึงเป็นอันเดียวกับทัศนะอัตนัย (Subjective Opinion) หรือความเห็นเฉพาะบุคคล ท่านไม่แยกออกจากความจริงแบบปรนัย (Objective Truth)

สำหรับโปรแทกอรัส ความรู้เป็นเพียงทัศนะอัตนัยที่แตกต่างไปตามรายบุคคล ท่านไม่ยอมรับความจริงแบบปรนัย ท่านว่าทัศนะของแต่ละคนถูกด้วยกันทั้งนั้น

เนื่องจากโปรแทกอรัสไม่ยอมรับความจริงแบบปรนัย ท่านจึงต้องสรุปว่า ทัศนะของทุกคนเป็นจริงเท่ากัน ไม่มีทัศนะของใครเป็นจริงยิ่งกว่าทัศนะของผู้อื่น จะมีก็แต่ทัศนะที่ถ้าจริงก็จริงเท่ากัน หรือถ้าเท็จก็เท็จเท่ากัน แนวความคิดของโปรแทกอรัสใกล้เคียงกับปรัชยาสำนักปฏิบัตินิยม (Pragmatism) ที่ถือเอาผลดีจากการปฏิบัติเป็นมาตรการตัดสินความจริง

จริยศาสตร์
จริยศาสตร์ ท่านปฏิเสธความดีในตัวเองหรือความดีอันเป็นที่ยอมรับของคนในทุกสังคม ความดีเป็นเรื่องที่คนแต่ละคนกำหนดค่าให้ อะไรที่ว่าดี ก็เพราะมีคนไปกำหนดค่าความดี ท่านสงเสริมให้ทุกคนเคารพกฏหมายประเพณีและปฏิบัติตามบัญญัติทางศีลธรรม ทัศนะแบบปฏิบัตินิยมของโปรแทกอรัสเด่นชัดมากเมื่อมาถึงปัญหาเรื่องการบูชา เทพเจ้า โปรแทกอรัสไม่แน่ใจว่าเทพเจ้ามีจริงหรือไม่ ท่านสนับสนุนให้บูชาเทพเจ้า เพราะคนที่เตารพเกรงกลัวเทพเจ้าย่อมไม่ประกอบกรรมชั่วโดยง่าย